Bén duyên với bonsai từ một lần đến nhà cậu
Lâm Văn Kiển (25 tuổi, Hóc Môn, TP.HCM) sinh ra trong gia đình có hoàn cảnh khó khăn, chỉ có mẹ tần tảo nuôi hai anh em. Hoàn cảnh gia đình cùng với sự bồng bột của tuổi mới lớn, Kiển bỏ học ngay khi vừa hoàn thành xong chương trình học lớp 8. Đây cũng chính là thời điểm Kiển biết đến bonsai. Theo đó, một lần đến nhà cậu ruột chơi, Kiển nhanh chóng bị thu hút bởi những chậu bonsai với hình dáng độc đáo. "Nhìn những cây bonsai được trồng trên tiểu cảnh, có đá, có nước, có cây, có cỏ, mình cảm giác như cả Vịnh Hạ Long đang trước mặt và chính thức mê từ đấy. Mình ra tiệm internet công cộng tìm hiểu về bonsai và những nơi đào tạo cách chăm bonsai", Kiển kể.
Thời điểm đó, một khóa học cơ bản khoảng 3,5 triệu, khóa nâng cao khoảng 7 triệu, nhưng vì gia đình không có điều kiện nên không ủng hộ Kiển theo đuổi nghề này.
"Gia đình không ủng hộ vì chẳng ai lại đi học một cái nghề không thiết thực như vậy, trong khi nhà lại chỉ có 1 mình mẹ nuôi 2 anh em. Nhưng lúc đấy, mình chẳng nghĩ gì nhiều, chỉ có một điều gì đó thôi thúc mình phải hiểu và có thể làm ra được một cây bonsai. Mình xin vào một vườn cây cảnh làm việc không nhận lương, chỉ mong có người dạy cách tạo tác nên một câu bonsai. Mình ở đấy một năm, rất vất vả, rất cực. Lắm lúc, thấy bạn học đi ngang, nhìn lại bản thân rất tủi thân", Kiên chia sẻ.
Thế nhưng một năm tủi cực đi qua, Kiển vẫn không được gì nhiều. Buồn và thất vọng, cậu nghỉ việc, rồi xin vào làm công nhân tại một công ty để kiếm sống.
Tình cờ, Kiển biết đến một chủ vườn cây lớn tại TP.HCM và là một trong những người đầu tiên nhập bonsai từ nước ngoài về Việt Nam. Kiển xin theo học, ban đầu chú lắc đầu vì thấy Kiển còn nhiều nỗi lo, nỗi vất vả, còn phải lo cho mẹ. Nhưng nhìn thái độ kiên quyết cùng sự quyết tâm, kiên trì chờ đợi của Kiển, chú lại đồng ý cho Kiển đến vườn học vào các chủ nhật.
Từ ngày hôm đó, mỗi chủ nhật, Kiển đều vào vườn theo chú học nghề. Sau 4 tháng, Kiển được chú giới thiệu sang học việc tại vườn của một nghệ nhân bonsai nổi tiếng. Vừa gặp người thầy mới, Kiển đã chắc chắn: "Đây rồi, con đường của mình chính là đây". Xác định được đam mê và định hướng, ba ngày sau, Kiển xin nghỉ việc ở công ty, dốc toàn lực học nghề.
Tuổi 17 trở thành thợ sửa cây, 21 tuổi thành nghệ nhân
Khi mới bắt đầu bước chân vào nghề, Kiển học từ những điều cơ bản nhất như phân biệt các loại cây, nắm được quy luật sinh trưởng, cách tưới nước, bón phân sao cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây. Sau đó, anh mới dần tiếp cận với kỹ thuật tạo dáng – giai đoạn được xem là linh hồn của nghệ thuật bonsai. Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và quan sát tỉ mỉ, bởi để tạo nên một chậu cây có bố cục hài hoà, nghệ nhân cần hiểu sâu về tỉ lệ, đường nét và phong thái tổng thể của từng cây.
14 tháng sau, Kiển rời vườn, bắt đầu hành trình làm thợ sửa cây bonsai chuyên nghiệp ở tuổi 17. "Lúc đó mình chẳng có tiền để mua cây nên chọn đi sửa cây. Mình cứ gom góp dần tiền công, mua những cây nhỏ và dần có được khu vườn như hiện nay", Kiển nói.
Bốn năm sau, Kiển được Hội Sinh vật cảnh Việt Nam trao bằng Nghệ nhân cấp thành phố khi mới 21 tuổi. Chàng trai 9X tâm sự: “Muốn đi được đường dài với nghề này, phải thật sự yêu và yêu một cách chân thành. Không phải vì thấy nghề này kiếm tiền được hay vì muốn tiếp cận người giàu chơi cây, mà phải yêu bằng cả trái tim, phải mong làm cho cây đẹp hơn, nghệ thuật hơn. Khi đã yêu rồi, mình sẽ hiểu nó. Và khi đã hiểu, thì theo đuổi đến cùng, bất kể chuyện gì xảy ra".
Hiện tại, vườn cây của Kiển có nhiều loại cây từ mai chiếu thủy, linh sam, nguyệt quế... là những loại cây được ưa chuộng không chỉ bởi dáng thế mềm mại mà còn bởi khả năng thích nghi với khí hậu Việt Nam. Kiển cho biết cây bonsai đắt nhất từng bán là cây mai chiếu thủy giá 300 triệu đồng. Để tạo nên được tác phẩm này, Kiển mua với phôi với giá khoảng 200 triệu rồi về chăm sóc, tạo tác tỉ mỉ trong suốt 3 năm.
Mỗi ngày kiếm được 1-1,5 triệu đồng nhờ sửa bonsai
Nhìn lại hành trình 10 năm của mình, Kiển đã học được rất nhiều điều quý giá. “Chăm sóc bonsai giống như một môn nghệ thuật sống, giống điêu khắc, giống hội hoạ nhưng điểm khác biệt lớn nhất là mình làm việc trên một cơ thể sống. Mỗi nhánh, mỗi rễ đều có thể thay đổi theo thời gian, nên người tạo tác cần hình dung trước tương lai của cây để biết hôm nay nên can thiệp như thế nào”, anh Kiển lý giải.
Tính tỉ mỉ là yếu tố bắt buộc trong nghề này. Mỗi giai đoạn sinh trưởng, cây sẽ cần chế độ nước, phân bón khác nhau. Đòi hỏi người làm nghề không chỉ có kiến thức lý thuyết, mà còn phải có kinh nghiệm thực tiễn để điều chỉnh linh hoạt theo điều kiện môi trường. Hiện tại, anh Kiển còn nhận chăm sóc và điều chỉnh lại các cây được nhập từ Nhật Bản, Đài Loan, để phù hợp hơn với thị hiếu và khí hậu Việt Nam.
Với anh, một cây bonsai được đánh giá là đẹp khi hội đủ các yếu tố: rễ lộ đẹp, thân cây có tỉ lệ “vàng”, không để lại sẹo thô, bố cục tổng thể hài hoà. Một chậu cây như vậy thường có giá dao động từ 30-400 triệu đồng, những cây nhỏ hơn cũng có thể đạt mức trên 100 triệu. Giá trị không chỉ nằm ở nguyên liệu hay thời gian chăm sóc, mà còn phụ thuộc vào trình độ, phong cách riêng của nghệ nhân và mức độ độc đáo của tác phẩm.
Khi phối cảnh cho cây, anh luôn tuân thủ nguyên tắc “ít là nhiều”: chậu cây phải đơn giản để làm nổi bật thân cây, còn các chất liệu tiểu cảnh như đá, rêu… đều được lựa chọn kỹ lưỡng để truyền tải đúng thông điệp hoặc cảm xúc mà người nghệ nhân muốn thể hiện.
Hiện tại, Kiển đang quản lý hơn 10 vườn bonsai ở TP.HCM và sở hữu bộ sưu tập cây cảnh có giá trị cao. Trong số đó có những chậu linh sam, mai chiếu thủy, nguyệt quế… được anh tạo hình công phu, có giá trị lên đến 1 tỷ đồng. Chàng trai trẻ tiết lộ, mỗi ngày anh kiếm được 1-1,5 triệu đồng nhờ nghề sửa bonsai bên cạnh việc bán những chậu bonsai do mình tạo tác.
