Miền Tây sông nước không chỉ nổi tiếng với những vườn trái cây sum suê, nơi đây còn có những loại rau dại mang hương vị độc đáo, trong đó phải kể tới cây cách. Từng là loài cây mọc dại khiêm nhường bên bờ rào, bờ mương, bìa rừng, lá cách giờ đây đã trở thành một nguyên liệu không thể thiếu trong nhiều món ăn đặc sắc, góp phần định hình nên nét văn hóa ẩm thực phong phú của vùng đất này.
Cây cách hay còn gọi là vọng cách, có tên khoa học là Premna corymbosa, là một loại cây thân gỗ nhỏ, vươn cao chừng 2 đến 3 mét. Sức sống mãnh liệt giúp cây thích nghi với nhiều điều kiện môi trường khắc nghiệt, từ những vùng đất phèn lợ, đất thịt pha cát, đến những nơi ẩm ướt như bìa rừng, bờ sông, bờ mương hay thậm chí là vách núi. Cây cách có thể sinh trưởng xanh tốt quanh năm, chịu đựng được cả nắng gắt và khô hạn, điều này khiến nó trở thành một nguồn rau cung cấp dồi dào cho người dân địa phương.
Từ xa xưa, người dân miền Tây đã biết cách tận dụng lá cách và những ngọn non tươi non của nó. Chúng thường được hái về để chế biến thành những món ăn dân dã. Loại lá này trở thành một phần không thể thiếu trong các món ăn đặc trưng như bánh tráng phơi sương Trảng Bàng, vị bùi bùi, chua thanh nhẹ nhàng của lá hòa quyện với các loại rau ăn kèm khác, tạo nên một hương vị khó quên. Chỉ cần hái những lá non mơn mởn, rửa sạch là đã có ngay một loại rau ăn kèm tuyệt vời.
Chị Lánh (ở Tây Ninh) chia sẻ: "Trước đây cây cách mọc hoang dại ở khắp nơi, người dân chỉ cần ra bờ rào hay bờ mương là có thể hái được một rổ lá và ngọn non của cây cách về chế biến món ăn. Loại lá này có nhiều cách ăn, có thể ăn sống hoặc nấu lên. Đặc biệt, món thịt chuột đồng xào lá cách được xem là một "đặc sản độc nhất vô nhị" của vùng quê tôi.
Theo đó, thịt chuột được băm nhỏ rồi tẩm ướp gia vị. Bắc chảo dầu khử tỏi cho vàng thơm, cho thịt vào xào chín, nêm nếm vừa ăn, rồi cho lá cách cắt nhỏ vào trộn đều, nhấc xuống, rắc chút tiêu cho dậy mùi. Vị ngọt tự nhiên của thịt chuột xen lẫn chút vị nhẫn nhẫn cùng mùi thơm của lá cách khiến ai ăn thử một lần cũng thích mê mệt".
Không chỉ là một loại rau ngon, cây cách còn rất dễ trồng. Chỉ cần giâm cành, cây sẽ nhanh chóng phát triển xanh tốt mà không đòi hỏi nhiều công sức chăm sóc. Mấy năm gần đây, nhiều hộ dân ở miền Tây mở rộng mô hình trồng lá cách để cung cấp cho thị trường. Với khả năng thu hoạch quanh năm, lá cách không chỉ mang lại giá trị ẩm thực mà còn tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho nhiều người dân.
Từ một loài cây mọc dại nơi bờ bụi, lá cách đã dần khẳng định vị thế của mình như một đặc sản nổi tiếng, được du khách thập phương biết đến và yêu thích. Tại các nhà hàng, quán ăn ở miền Tây, bên cạnh món bánh tráng Trảng Bàng, những món nhậu lai rai từ lá cách như thịt ếch, thịt bò, thịt rắn, hay thịt chuột đồng xào, và cả lươn um lá cách đều rất được ưa chuộng.
Anh Long (ở An Giang) kể, người dân Tây Nam Bộ không ai không biết đến loại lá miệt vườn này. Lá cách không chỉ là một món ăn ngon mà còn được xem như một bài thuốc dân gian, có tác dụng tốt cho gan và giúp giải nhiệt cơ thể. Theo anh Long, để cảm nhận trọn vẹn hương vị đặc trưng của lá cách, ăn sống là cách tuyệt vời nhất. Những lá non, màu xanh nhạt, với mùi thơm ít nồng hơn lá già, khi chấm cùng mắm kho, cá linh kho lạt hay ăn kèm cá chiên, đều mang lại những trải nghiệm ẩm thực thú vị.
Trên thị trường hiện nay, lá cách đã trở nên khá phổ biến, có thể dễ dàng tìm mua tại các chợ địa phương, các cửa hàng nông sản hoặc trên các sàn thương mại điện tử với mức giá khoảng 65.000 đồng/kg.
