Thời gian gần đây nhiều vụ bạo lực học đường xảy ra khiến dự luận vô cùng bức xúc. Các vụ việc này không chỉ xảy ra giữa học sinh với học sinh, mà còn cả học sinh với giáo viên, gây nên những hậu quả nghiêm trọng, thậm chí còn vướng vào vòng lao lý. Khi các vụ việc xảy ra, có rất nhiều ý kiến cho rằng, nguyên nhân là do thời đại công nghệ số, trẻ tiếp cận với mạng xã hội nhiều. Cũng có không ít ý kiến lại cho rằng, đó là do sự thay đổi tâm lý ở lứa tuổi “nổi loạn” của trẻ vị thành niên. Thậm chí, có phân tích còn chỉ ra, nguyên nhân sâu xa do gia đình thiếu giám sát và phát hiện những bất thường để can thiệp kịp thời.
Theo các chuyên gia tâm lý và giáo dục, dù nguyên nhân là gì, bạo lực học đường cũng không thể chấp nhận được, cần phải xem xét từ gốc rễ vấn đề để có hướng xử lý, nhằm tránh tình trạng này tái diễn, làm ảnh hưởng xấu đến môi trường giáo dục.
Bạo lực học đường ngày càng gia tăng, gây bức xúc trong dư luận và xã hội. Ảnh minh họa.
PGS.TS Trần Thành Nam – Phó Hiệu trưởng trường Đại học giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội), chuyên gia tâm lý học cho rằng, bạo lực học đường không chỉ là những vụ ẩu đả đăng tải trên mạng xã hội, mà bao gồm cả bạo lực tinh thần bằng lời nói, bằng áp lực học tập hay cả bắt nạt trực tuyến mà hiện nay đang ngày càng phổ biến.
Do vậy, công tác phòng chống bạo lực học đường là nhiệm vụ cấp bách và vô cùng cần thiết. Theo ông Nam, thực chất những vụ việc xảy ra chỉ là “giọt nước tràn ly”, còn thực chất nó đã “cháy” âm ỉ từ trước đó rất lâu. Còn các yếu tố như mạng xã hội, sự cám dỗ chỉ tác động thêm, nguyên nhân sâu xa đến chính từ gia đình và nhà trường.
Phụ huynh đang ngày càng "đẩy trẻ" ra khỏi vòng tay mình
PGS Trần Thành Nam nhận định rằng, trong xã hội hiện đại phụ huynh đang ngày càng ích kỷ hơn, nói như vậy không phải là họ không yêu thương con cái, mà cách yêu thương của họ đang càng đẩy xa trẻ ra khỏi vòng tay mình. Đó là kiểu yêu thương, kèm theo những áp đặt càng khiến cho trẻ áp lực hơn trong cả cuộc sống và học tập.
“Có thể dễ dàng nhận thấy, bố mẹ thời hiện đại có phần ích kỷ hơn so với trước, họ lo cho cuộc sống, sự an toàn trong tài chính, công việc và công danh của họ trước, vì họ nghĩ rằng phải có kinh tế mới lo được cho con. Trong khi các con ở tuổi vị thành niên rất cần sự chia sẻ, động viên và quan tâm của phụ huynh. Chính sự thiếu quan tâm đó khiến trẻ không nơi bấu víu, tìm đến mạng xã hội, dễ dính vào tệ nạn, nghe theo lời xúi giục xấu và dẫn đến các hành vi như bạo lực học đường”, PGS Thành Nam phân tích.
Bố mẹ ích kỷ và áp đặt cũng là một hình thức bạo lực, ảnh hưởng đến sự phát triển, cũng như tâm lý của trẻ. Ảnh minh họa.
Hay sự ích kỷ của phụ huynh còn được thể hiện qua sự kỳ vọng quá lớn với con. Không ít phụ huynh cho rằng, bố mẹ kiếm tiền, cho tiền để con học thêm mọi thứ nên “áp KPI” cho con quá cao. Đến khi con không đạt được như kỳ vọng, dẫn tới những hành vi thiếu suy nghĩ, nhẹ thì bỏ nhà đi bụi, bị bạn bè xấu lôi kéo nên rất dễ dính vào tệ nạn, bạo lực. Hay có trẻ thiếu kỹ năng sống thì sẵn sàng kết liễu cuộc đời.
Một vấn đề nữa đó chính là việc dạy dỗ từ trong gia đình. Không ít gia đình khi thấy con nói tục với bạn bè đã trách mắng, phạt con…nhưng thực tế chính phụ huynh lại không hề dạy con. “Trước đây, việc ứng xử, lời ăn tiếng nói là do gia đình dạy dỗ trẻ hay còn gọi là dạy gia phong trước, văn hóa sau. Còn bây giờ, bố mẹ không dạy con điều đó, mà dồn cho nhà trường với câu nói cửa miệng: “trăm sự nhờ thầy cô”. Trong khi thầy cô giáo cũng chịu muôn vàn áp lực, chứ không thể dạy dỗ như ở gia đình”, PGS Thành Nam nhận định.
Từ những phân tích trên, PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng, gia đình chính là gốc rễ của vấn đề. Trẻ có xu hướng bạo lực hay không cũng từ gia đình, trẻ có bị những áp lực tâm lý hay không phần lớn cũng là từ gia đình mà ra. Vì thế, phụ huynh cần trang bị, tự nhìn nhận lại cách quan tâm, chăm sóc trẻ của bản thân mình, từ đó có sự thay đổi cho phù hợp với truyền thống, văn hóa nhưng vẫn theo kịp được sự tiến bộ của xã hội mới là quan trọng.
Thầy cô đừng chỉ là những “thợ dạy”
Ngoài yếu tố gia đình, các vấn đề liên quan đến bạo lực học đường dù là bằng hành động hay tâm lý thì cách giáo dục, tiếp cận và can thiệp từ phía nhà trường cũng rất quan trọng. Chính vì lý do đó, để giáo dục trẻ phát triển toàn diện, ông Nam vẫn cho rằng, cần có sự kết hợp giữa gia đình và nhà trường.
Tuy nhiên, các gia đình hiện đại thì ít quan tâm tới trẻ như đã nói ở trên. Còn tại trường lớp, thầy cô cũng chịu vô vàn áp lực... Từ đó, ông Nam nhận định rằng, một số năm qua đâu đó còn đang bỏ qua hoặc bỏ quên việc giáo dục con người. Thực tế, trong chương trình vẫn luôn nói là phải kỷ luật tích cực, nhưng thực tế đôi khi ngay giáo viên cũng không có kỷ luật, chứ không nói đến học sinh.
PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng, các giáo viên cần phải là nhà giáo dục, chứ không chỉ là "thợ dạy". Ảnh: Lê Phương.
Ông Nam lấy ví dụ, hiện nay thầy cô không dám "động chạm" tới học trò vì sợ trong thời đại công nghệ gây phẫn nộ từ gia đình và xã hội, ảnh hưởng đến công việc. Vì thế, giáo viên mặc kệ không giáo dục học trò, điều đó thể hiện qua việc học sinh nào kết thúc năm học cũng học lực tốt, hạnh kiểm tốt nhưng chính những học sinh tưởng ngoan trên giấy tờ đó lại bạo lực ngay trong trường học hoặc ngoài trường học.
Hay với các học sinh bị có hành vi bạo lực học đường, khi được phát hiện đa số nhà trường đều chọn cách xử lý phổ biến nhất là các hình thức kỷ luật theo các mức độ khác nhau. Tuy nhiên, việc thường xuyên sử dụng các biện pháp kỷ luật, đặc biệt là các biện pháp làm mất danh dự, tính sĩ diện của học sinh, nhất là trẻ đang tuổi vị thành niên như kỷ luật cảnh cáo trước toàn trường, càng khiến các em trở nên “lì đòn”, không có tác dụng hạn chế bạo lực.
Trong khi đó, các biện pháp tác động tâm lý sư phạm mang tính tích cực để hoà giải ít được nhà trường sử dụng. Vì vậy, mâu thuẫn giữa các em chưa được giải quyết triệt để. “Tôi cho rằng, giáo viên cần bỏ tư tưởng chỉ là người thợ dạy, mà cần phải là nhà giáo dục. Chính những vụ việc xảy ra trong thời gian vừa qua cho thấy, giáo viên đang thiếu kỹ năng ứng xử với những phụ huynh, học sinh khi họ đang nóng giận, có hành vi bạo lực. Họ thiếu kỹ năng xử lý với những học sinh đang bùng nổ cảm xúc ở tuổi vị thành niên”, PGS Thành Nam nói.
Việc áp dụng các biện pháp kỷ luật đôi khi lại phản tác dụng, khiến học sinh "lì đòn" hơn. Ảnh minh họa.
Không phải kỷ luật, hiểu và hỗ trợ tâm lý mới là quan trọng nhất
Khi các sự việc bạo lực học đường xảy ra, xã hội và dư luận phẫn nộ cho rằng, pháp luật cần vào cuộc xử lý. Thế nhưng, bạo lực học đường hoàn toàn có thể ngăn chặn được, nếu được làm đến nơi, đến chốn và cần sự chung sức đồng lòng từ nhiều phía.
PGS Trần Thành Nam cho rằng, bạo lực học đường là một vấn đề xã hội, tất cả đều phải có trách nhiệm nhưng trường học phải đi đầu trong cuộc khủng hoảng này. Trong đó, chìa khóa để chấm dứt bạo lực học đường là cần cung cấp cho trẻ sự giúp đỡ về mặt tinh thần. Thậm chí không chỉ với học sinh, mà cần phải hỗ trợ với cả gia đình.
“Thực tế chúng ta đã có những quy định, chính sách về việc hỗ trợ tâm lý học đường, thành lập các phòng tư vấn tâm lý trong trường học. Tuy nhiên, quy trình thực hiện chưa đến nơi, đến chốn. Thực tế, nhiều trường chỉ làm cho có, khi lập ra một phòng gọi là tư vấn tâm lý, nhưng thực chất lại là phòng chờ cho giáo viên, không có bảo mật, giống như phòng kỷ luật, giống như bị cách ly. Đó là chưa kể, chuyên môn của những người ngồi ở phòng tư vấn vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu về chuyên môn”, ông Nam chia sẻ.
Để nắm bắt, hỗ trợ tâm lý, tinh thần cho trẻ, giảm bạo lực học đường, PGS Trần Thành Nam cho rằng, các phòng tâm lý tại nhà trường cần:
- Có không gian, công cụ, đạo cụ để tư vấn cho cá nhân và tư vấn nhóm, tư vấn gia đình, tư vấn giáo viên. Ví dụ như một nhóm học sinh mâu thuẫn với nhau thì cần phải có phòng để tư vấn đủ cho nhóm đó và phải có tính bảo mật. Theo đó, phòng tư vấn phải là không gian riêng, kín đáo, chứ không thể ai cũng đi ra, đi vào hay ở bên ngoài cũng có thể nghe thấy nhưng tâm sự, trải lòng của học sinh.
Tư vấn tâm lý học đường cần phải hoạt động thực chất, đây chính là "chìa khóa" để hạn chế và chấm dứt bạo lực học đường. Ảnh minh họa.
- Phải có người đủ năng lực về chuyên môn, tâm lý để tư vấn cho học sinh. Các nhà trường không thể dựng lên phòng tư vấn cho có, cho giáo viên dạy các môn khác vào làm nhiệm vụ tư vấn tâm lý. Vì giáo viên cũng rất nhiều nhiệm vụ khác, làm như vậy có khi áp lực hơn, không đạt được hiệu quả.
Hơn nữa, trong tư vấn tâm lý thì cần phải có quan hệ đa chiều, người tư vấn không được đóng vai giáo viên. Bởi giáo viên tiếp xúc thường xuyên, phát hiện ra lỗi của học sinh, kiểm soát học sinh, rồi lại ngồi tư vấn tâm lý học sinh là không phù hợp. Các nhà tâm lý dù biết hành vi học sinh là sai, nhưng họ cần phải ở bên học sinh để hiểu động cơ của trẻ thế nào, nâng đỡ ra sao chứ không phải kỷ luật. Có như vậy, trẻ mới sẵn sàng trải lòng, lắng nghe và sửa đổi.
- Thời gian hoạt động của các phòng hỗ trợ tâm lý cần phải bố trí hợp lý, không thể chỉ mở cửa lúc trẻ tan trường. Bởi lúc đó, nếu cho lựa chọn trẻ chọn đi về, thậm chí bố mẹ cũng ưu tiên về nhà thay vì vào phòng tư vấn tâm lý.
- Cùng với đó cần phải quảng bá, đó là tuyên truyền để làm sao trẻ, giáo viên, gia đình hiểu được tầm quan trọng của phòng hỗ trợ tâm lý. Không trá hình lấy phòng này là để kiểm điểm, phê bình hay nhốt trẻ bị kỷ luật vào. Hơn nữa, để trẻ hiểu được đây không phải là phòng dành cho trẻ bị tâm thần mới phải vào để chữa bệnh. Hãy để trẻ hiểu và biết được đó là nơi hỗ trợ tâm lý, để trẻ trút bầu tâm sự.
Song song với hoạt động thực chất, hiệu quả của phòng tư vấn tâm lý, nhà trường cũng cần phải có bộ quy tắc ứng xử, nâng cao các yếu tố bảo đảm an toàn của trường học, huấn luyện trẻ em kỹ năng giải quyết xích mích, xung đột an toàn. Gia đình cũng phải kết hợp, học các lớp tập huấn kỹ năng dạy con cái, gần gũi và chia sẻ với con nhiều để hiểu con hơn, cha mẹ phải là tấm gương cho con về những hành vi ứng xử thân thiện và kiểm soát cảm xúc. Cộng đồng và xã hội cũng phải có trách nhiệm giám sát học sinh sau giờ học, trên tuyến phố từ nhà đến trường.
