Lá giang hay còn được gọi bằng nhiều cái tên như lá lồm, lá vón vén, lá thồm lồm, lá moi…, là một trong những loại rau rừng quen thuộc của người dân ở nhiều vùng miền Việt Nam. Đây là loài dây leo mọc hoang, phân bố rộng ở châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Indonesia, Malaysia, và đặc biệt phổ biến tại Việt Nam.
Cây thường sinh trưởng mạnh ở những khu vực ven rừng, đồi núi, nơi có thảm thực vật dày và khí hậu ẩm. Ở nước ta, lá giang xuất hiện nhiều tại các tỉnh Tây Bắc như Phú Thọ, Sơn La, Lai Châu, Điện Biên, cái tên “lá lồm” lại quen thuộc hơn cả. Chúng mọc ở bìa rừng hoặc quanh hàng rào, bờ bụi, bãi đất trống.
Lá giang có vị chua nhẹ, chua thanh tự nhiên, không gắt như me chín hay chua lẫn vị chát như một số loại rau rừng khác. Vị chua dễ chịu ấy khiến lá giang trở thành nguyên liệu quen thuộc trong nhiều món ăn dân dã.
Người dân địa phương thường thu hái lá giang quanh năm. Lá có thể dùng tươi ngay sau khi hái hoặc đem phơi khô để tích trữ, nấu dần. Khi chọn lá, người ta ưu tiên những lá bánh tẻ, nghĩa là không quá non, cũng không quá già bởi đây là thời điểm lá cho vị chua vừa phải, không bị hăng và không đắng. Lá còn tươi, có màu xanh thẫm là ngon nhất; lá đã chuyển vàng thường cho vị chua gắt và kém thơm.
Trong ẩm thực Việt, lá giang được biết đến nhiều nhất với các món canh chua. Chỉ cần vài nắm lá rửa sạch, vò nhẹ rồi cho vào nồi nước dùng là đủ tạo nên vị chua tự nhiên, thanh mát. Ở miền Trung và miền Nam, lá giang thường nấu với gà, cá, lươn hoặc ếch để tạo nên những món canh chua đậm đà, đưa cơm. Ở miền Bắc, lá giang lại gắn liền với một món đặc sản nức tiếng: trâu nấu lá giang.
Thịt trâu được cắt miếng vừa ăn, xào săn rồi ninh với lá giang vò giập. Lá giúp thịt mềm nhanh hơn, đồng thời làm dậy mùi thơm đặc trưng, tạo nên vị chua ngọt hài hòa khó quên. Món ăn này không chỉ xuất hiện trong các bữa cơm thường ngày của người dân Tây Bắc mà còn trở thành đặc sản khiến du khách đến đây phải tìm thử.
Không chỉ ngon miệng, lá giang còn là nguồn dưỡng chất tốt với nhiều vitamin và khoáng chất, hỗ trợ tiêu hóa, giải nhiệt và kích thích vị giác. Trên chợ mạng, lá giang được bán với giá khoảng 70.000 đồng/kg. Khi người dân thành phố chuộng các món như gà nấu lá giang, bò nấu lá giang, ếch nấu lá giang…, lượng lá lấy từ rừng không còn đáp ứng đủ. Nhiều hộ dân ở Tây Bắc đã mở rộng mô hình trồng lá giang để bán.
Ưu điểm lớn nhất của cây lá giang là dễ trồng, dễ chăm, vốn đầu tư thấp. Cây sinh trưởng tốt trên nhiều loại đất khác nhau như đất đen, đất sỏi cơm, đất cát pha, đất gò đồi… miễn là đất cao ráo, thoát nước tốt, không bị úng vào mùa mưa. Thời điểm trồng phù hợp nhất là đầu mùa mưa (tháng 5–6 dương lịch) để cây bén rễ nhanh và phát triển mạnh.
Giống cây có thể lấy bằng hai cách: Đào cây con trong tự nhiên, nhưng nhất định phải bứng cả bầu đất, không được nhổ trần vì đứt rễ cây sẽ chết. Hoặc nhân giống bằng hom từ những cây đã thuần hóa trong vườn.
Khi trồng, chỉ cần đào hố sâu khoảng 10 cm, đặt bầu cây xuống rồi ấn chặt đất xung quanh. Khoảng cách lý tưởng giữa các cây là 2 mét để cây leo và tỏa nhánh. Sau khi trồng cần tưới nước đều đặn, những ngày nắng tưới 1 lần/ngày, còn trời mưa thì không cần tưới.
Lá giang thuộc họ dây leo nên cần có giàn để cây bám và phát triển. Giàn có thể làm đơn giản như giàn cà chua, giàn hoa thiên lý hoặc thậm chí cho cây leo lên hàng rào quanh nhà. Khi cây bắt đầu vươn lên giàn, cần bấm ngọn để phân tán cành đều, giúp cây ra nhiều lá hơn.
Vào mùa mưa, lá phát triển mạnh nên phải cắt thường xuyên. Nếu để lâu không cắt, lá sẽ bị già, chua gắt và giảm giá trị. Đây cũng là điểm đặc biệt của lá giang: càng cắt cây càng phát triển, cho năng suất cao hơn.
Từ lúc trồng đến khi thu hoạch lứa đầu tiên chỉ khoảng 3-4 tháng. Khi thu hoạch, dùng liềm sắc cắt cả cành, sau đó cây sẽ tiếp tục đâm chồi mới. Với diện tích lớn, hầu như ngày nào cũng có thể cắt bán.
Nhờ chi phí đầu tư thấp và công chăm sóc nhẹ, trồng lá giang mang lại thu nhập ổn định cho nhiều hộ gia đình. Từ cây mọc hoang, lá giang giờ đã trở thành một loại nông sản thương mại tiềm năng, phù hợp để phát triển tại các vùng đồi núi, nông thôn hoặc trồng xen trong vườn nhà.
