Giữa vô số loài rau mọc dại ở bờ ruộng, ven kênh rạch, cây cù nèo từng là rau “dân dã” của nhà nghèo, nay lại được nâng tầm thành đặc sản quý, nhiều người tìm mua cho bằng được.
Loài cây này thường mọc hoang ở những vùng đất trũng, bùn lầy của đồng bằng sông Cửu Long. Bề ngoài khá giống lục bình, nhưng thay vì nổi lềnh bềnh trên mặt nước, cù nèo lại cắm rễ chắc vào lòng đất. Lá mọc vươn cao, cuống dài, phiến lá thuôn dài hoặc hơi bè, đầu nhọn, gốc mỏng, mép lá hơi lượn sóng, mang màu xanh non mát mắt.
Mùa lũ về, khi nhiều loại rau cỏ bị nước cuốn đi, cù nèo vẫn đứng vững, vươn lên khỏi bùn để đón nắng và mưa. Chính sự bền bỉ này giúp cây tồn tại quanh năm, phát triển mạnh nhất là trong mùa nước nổi.
Ngày nay, nhu cầu tiêu thụ tăng cao đã thúc đẩy nhiều nông hộ miền Tây trồng cù nèo chuyên canh. Ưu điểm của nó là dễ trồng, ít công chăm sóc và cho thu hoạch liên tục. Chỉ sau khoảng 30–45 ngày gieo trồng, người nông dân đã có thể hái lứa đầu, sau đó ngày nào cũng có rau để bán, không phải chờ từng đợt như nhiều loại rau màu khác.
Gia đình ông Sơn ở Cà Mau từng có 6.000m² đất trồng cây ăn trái. Tuy nhiên, do đất bị nhiễm phèn nặng nên vườn cây kém hiệu quả, năng suất thấp, thu nhập chẳng đáng là bao. Sau nhiều lần thất bại, ông quyết định chuyển hướng sang trồng các loại rau màu dễ thích nghi hơn. Trong quá trình tìm tòi, ông nhận ra cây cù nèo – vốn mọc dại ở mương vườn – lại sinh trưởng rất tốt trên vùng đất phèn, ít bệnh, ít tốn công chăm sóc.
Tận dụng 2.000m² diện tích mặt nước, ông Sơn bắt tay vào trồng thử loại rau đồng dân dã này. Giống rau cũng chẳng cần mua, ông chỉ việc đi thu gom cây mọc hoang về trồng. Sau hai tháng, ruộng cù nèo xanh tốt cho thu hoạch. Trung bình mỗi ngày ông hái khoảng 20kg rau, bán với giá 15.000 đồng/kg. Rau được ông đem bỏ mối cho các chợ, đều đặn mang lại khoảng 200.000 đồng tiền lời/ngày. Tính ra, với 2.000m² ruộng, ông Sơn có thể thu về khoảng 60 triệu đồng/năm, trừ chi phí vẫn còn lãi khoảng 50 triệu đồng.
Theo chia sẻ của ông, cù nèo vốn là loại rau mọc hoang nên rất dễ trồng, chi phí thấp, rủi ro ít hơn nhiều loại cây trồng khác. Quan trọng hơn, đây là nguồn rau sạch, thị trường ưa chuộng và có thể cho thu nhập quanh năm. Nhờ hiệu quả này, ông Sơn dự định sẽ tiếp tục duy trì và mở rộng diện tích trồng cù nèo để ổn định kinh tế gia đình.
Ở An Giang, ông Lợi Em là một trong những nông dân tiên phong biến loại rau dại dân dã thành mô hình làm ăn hiệu quả. Trước đây, gia đình ông có 5 công ruộng trồng lúa, nhưng đất bạc màu, lại thường xuyên bị ngập nước nên năng suất rất thấp, làm cả vụ chỉ vừa đủ ăn, kinh tế gia đình vẫn khó khăn. Trong một lần quan sát, ông Em thấy quanh nhà có vài bụi cù nèo mọc tự nhiên, đến mùa nước nổi hạt rụng xuống ruộng vẫn nảy mầm xanh tốt. Ông liền nảy ý tưởng thử mang hạt về phơi khô, gieo cấy thành luống. Kết quả bất ngờ, cây sinh trưởng khỏe, ít sâu bệnh và cho thu hoạch đều đặn.
Nhận thấy loại rau này vừa dễ trồng vừa có giá trị sử dụng cao – là loại rau sạch được ưa chuộng trên thị trường, đồng thời còn được dân gian xem như vị thuốc hỗ trợ chữa bệnh – ông Em quyết định mạnh dạn chuyển hướng. Ban đầu, ông thử nghiệm trên 1 công đất, sau vài vụ thấy hiệu quả rõ rệt, thu nhập khá hơn nhiều so với trồng lúa. Từ đó, ông mở rộng diện tích, phủ kín cả 5 công đất bằng cù nèo.
Mô hình trồng rau cù nèo nhanh chóng mang lại kết quả khả quan. Trung bình mỗi ngày, ruộng của ông Em cho thu hoạch ổn định, mang lại nguồn thu từ 700.000 đến hơn 800.000 đồng. Nhờ vậy, gia đình ông không chỉ thoát khỏi cảnh nghèo mà còn có cuộc sống sung túc, ổn định hơn. “So với lúa hay các loại rau màu khác, trồng cù nèo gần như không tốn nhiều chi phí, ít công chăm sóc, lại ít rủi ro. Chỉ cần một lần gieo, sang mùa sau hạt rụng xuống ruộng lại mọc lên cây mới. Cứ sau hơn một tháng cấy, là có thể hái bán, quanh năm đều có thu nhập”, ông Em chia sẻ.
Không chỉ dừng lại ở việc trồng, ông Em còn tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong cách nhân giống và chăm sóc. Theo ông, sau khi thu hoạch, để bông già rụng tự nhiên xuống mặt nước, chờ đến khi rút cạn nước khoảng một tháng, hạt sẽ nảy mầm thành cây con. Lúc này, chỉ cần cấy cây với khoảng cách đều nhau khoảng 15cm, giữ mực nước ruộng khoảng 20cm là cây phát triển rất nhanh. Sau một tháng, ruộng cù nèo đã phủ xanh và bắt đầu cho thu hoạch đều đặn.
Câu chuyện của ông Em cho thấy, chỉ từ một loài rau mọc hoang ven mương ruộng, nhờ sự nhạy bén và dám thay đổi cách làm ăn, người nông dân đã biến nó thành nguồn thu nhập ổn định. Từ chỗ khó khăn, gia đình ông nay đã có thể yên tâm lo cuộc sống, mở ra hướng đi mới đầy triển vọng cho nhiều hộ nông dân khác trong vùng.
