Thạch găng là món giải nhiệt mùa hè được người thành phố ưa chuộng trong những năm gần đây. Có nhiều cách khác nhau để thưởng thức thạch găng. Kiểu truyền thống nhất là ăn kèm nước đường pha loãng, thêm vài bông hoa nhài hoặc hoa bưởi để tăng hương thơm thanh tao. Nhiều người lại thích sáng tạo bằng cách kết hợp thạch găng với nước chè đỗ đen, sữa đậu nành, hay thêm trân châu, dừa khô… tuỳ khẩu vị cá nhân.
Nguyên liệu chính làm nên món thạch độc đáo này là lá cây găng, một loại cây bụi thường mọc hoang ở các vùng trung du phía Bắc, hoặc được người dân trồng làm hàng rào. Cây có thân gỗ, nhiều gai, lá hình tròn hơi nhọn ở đầu. Trước đây, lá găng thường rụng đầy sân mà ít người để ý, nhưng giờ đây đã trở thành nguồn thu nhập mùa hè cho không ít hộ dân.
Chị Mai (người có kinh nghiệm làm thạch găng) chia sẻ, để cho ra mẻ thạch ngon, nên chọn lá non hoặc lá bánh tẻ. Sau khi hái, lá được rửa sạch rồi ngâm trong nước đun sôi để nguội. Tiếp theo, người làm sẽ vò thật nhanh và mạnh tay để chiết ra tinh chất màu xanh – thứ tạo nên sự dẻo mịn đặc trưng cho món thạch. Nước lá sau khi lọc sạch qua khăn vải, chỉ cần để lắng chừng một tiếng là sẽ tự đông lại thành thạch xanh trong, mềm mượt.
"Khi vò phải nhanh tay, nếu chậm là thạch sẽ đông lại khi chưa kịp lọc. Thành phẩm đạt yêu cầu là thạch trong vắt, màu xanh rêu nhẹ, mềm mịn và có mùi thơm nhẹ rất đặc trưng", chị Mai chia sẻ.
Ngoài lá tươi, thị trường hiện nay còn phổ biến lá găng khô và bột găng. Lá khô trước khi làm thạch cần ngâm nước cho mềm rồi cũng thực hiện các bước vò, lọc như thông thường. Nhờ vậy, người tiêu dùng có thể thưởng thức món thạch găng quanh năm mà không lo phụ thuộc mùa vụ. Lá găng khô có giá khoảng 100.000 đồng/kg, trong khi đó bột lá găng giá tới 300.000 đồng/kg.
Để làm được thạch găng từ bột khô, bạn chỉ cần lấy 1 lượng bột vừa đủ cho vào túi lọc, sau đó rửa sơ với nước sôi để nguội. Tiếp theo, cho túi lọc vào nước vôi trong rồi dùng tay bóp đều để bột tiết ra nhựa. Sau đó bạn chỉ cần lọc lại nước găng rồi cho vào tủ lạnh là được. Khi ăn chỉ cần lấy ra chan thêm nước đường và nước cốt dừa là đã có ngay một món ăn giải khát thơm ngon.
Cây găng không kén đất, dễ trồng, phù hợp với khí hậu miền Bắc. Sau khi trồng khoảng 1–2 năm, cây bắt đầu cho lá đủ để làm thạch và có thể thu hoạch liên tục trong vài năm tiếp theo. Nhiều hộ gia đình đã bắt đầu nhân giống và quy hoạch trồng găng để bán lá làm nguyên liệu. Đây được xem là hướng đi kinh tế tiềm năng, đặc biệt ở các vùng nông thôn.
Bên cạnh hương vị lạ, mát lành, thạch găng còn được dân gian truyền miệng là có tác dụng thanh nhiệt, tốt cho tiêu hóa và hỗ trợ lọc thận. Chất nhầy từ lá găng là một loại chất xơ hoà tan, giúp làm dịu đường ruột và thanh lọc cơ thể hiệu quả trong mùa nóng.
Từ một loại cây mọc hoang dại, gắn với ký ức quê nhà, cây găng đã âm thầm “lên ngôi” trở thành một loại đặc sản mùa hè được yêu thích và săn lùng. Với sự tiện lợi và hương vị riêng biệt, hiện nay thạch găng được bán khắp nơi, từ các quán vỉa hè đến nhà hàng sang trọng.
