Vào khoảng tháng 6 đến tháng 8 hàng năm, ở các tỉnh miền Nam như Long An, Bạc Liêu, Vĩnh Long, Cần Thơ, An Giang,… đến mùa của một loại quả có vị chua chua ngọt ngọt nghe tên rất lạ tai, đó là quả chùm ruột.
Chùm ruột mọc lúc lỉu từ thân đến ngọn mỗi khi đến mùa
Chùm ruột hay còn gọi là tầm ruột, chùm giuột, tầm duột, tên khoa học là Phyllanthus acidus, thuộc họ Thầu dầu. Nguồn gốc xa xưa của nó là từ Madagascar – hòn đảo nhiệt đới ngoài khơi Ấn Độ Dương. Theo thời gian, cây lan rộng đến các nước châu Á như Indonesia, Malaysia, Ấn Độ, Philippines… và bén rễ thân quen tại nhiều vùng quê Việt Nam.
Cây chùm ruột rất dễ trồng, ưa nắng, sống khỏe trên đất tơi xốp và thoát nước tốt. Những ngày hè, cây bắt đầu ra hoa, rồi đơm trái. Trái mọc thành từng chùm xanh mướt, bóng mịn, tròn căng, như những viên ngọc nhỏ treo lủng lẳng trên cành.
Quả này có vị chua ngọt, trở thành món ăn vặt được chị em văn phòng yêu thích
Cây chùm ruột vốn mọc hoang dại ở bờ ao, bờ mương, các bãi đất trống, hoặc được người dân trồng làm hàng rào... Có 2 loại chùm ruột: Trái chùm ruột có loại chua thanh gọi là chùm ruột chua, có loại chua nhưng pha lẫn vị ngọt gọi là chùm ruột ngọt. Quả chùm ruột dạng nang 4 mảnh khi chín có màu vàng nhạt, đường kính khoảng 5mm, cuống quả dài khoảng 7mm. Hạt chùm ruột cứng, to, nằm ở trung tâm của quả. Mỗi một quả chỉ có một hạt.
Ngày trước, chùm ruột là thức quà tuổi thơ của biết bao thế hệ. Bạn Giang (ở Long An) kể: "Nhà mình có 2 cây chùm ruột ở bờ ao, một cây chùm ruột ngọt và một cây chùm ruột chua. Hồi bé mình và các anh chị em thường chọn những quả chín mọng nhất, chấm với muối ớt ăn tại cây, hoặc hái vào dầm với mắm ớt, mắm đường ngon hết sảy.
Bây giờ, quả chùm ruột được chế biến thành nhiều món ngon như làm mứt, làm siro, được bán nhiều trên chợ mạng và các sàn thương mại điện tử".
Mứt chùm ruột được bán trên chợ mạng và các sàn thương mại điện tử
Trái chùm ruột có thể được chế biến thành nhiều món ngon hấp dẫn như chùm ruột ngâm mắm đường, mứt chùm ruột muối ớt, mứt chùm ruột dẻo, hay chùm ruột ngâm chua ngọt. Trong đó, mứt chùm ruột là món ăn vặt được ưa chuộng nhất, với vị chua ngọt đặc trưng khiến ai đã ăn một lần là nhớ mãi. Món mứt này hiện được bày bán phổ biến, có giá khoảng 100.000 đồng/kg. Vào mùa thu hoạch, loại quả này còn được thương lái mua theo từng cây để làm nguyên liệu chế biến đặc sản.
Không chỉ là món ăn chơi, chùm ruột tươi còn là nguyên liệu “bí truyền” trong nhiều món ăn dân dã. Ở miền Tây, người ta thường dùng chùm ruột để kho cá, chấm mắm quẹt hoặc nấu canh chua với cá rô thay cho me, tạo nên hương vị chua thanh, nhẹ nhàng và rất riêng, không thể nhầm lẫn.
Không dừng lại ở ẩm thực, cây chùm ruột còn mang giá trị trong y học dân gian. Từ trái, lá, vỏ đến rễ cây đều có tác dụng chữa bệnh. Trái giúp thanh nhiệt, bổ gan, làm đẹp da, lá nấu nước tắm để chữa các bệnh ngoài da, còn vỏ thân cây thì có khả năng giải độc, sát trùng, trị nhọt và đặc biệt là kháng độc từ nọc rắn.
